Rusza proces odbudowy przyrody: jest ocena śródokresowa krajowych planów odbudowy zasobów przyrodniczych

Ocena przeprowadzona przez organizacje pozarządowe wykazała, że w większości państw członkowskich wdrażanie prawa odbudowy zasobów przyrodniczych (NRL) idzie dość dobrym tempie, co stanowi pierwszy kluczowy krok w kierunku naprawy przyrody Europy. Wraz z tworzeniem krajowych planów odbudowy zasobów przyrodniczych (KPOZP) w całej UE, sukces zależy obecnie od politycznej woli, odpowiednich zasobów i szerokiego poparcia zainteresowanych stron.

O raporcie

Analiza obejmuje 23 państwa członkowskie i bada, czy stworzyły one podstawy dla przygotowania odpowiedniej jakości krajowych planów odbudowy zasobów przyrodniczych. Analizuje postępy w czterech obszarach niezbędnych dla wiarygodnych KPOZP:

podstawy naukowe (wykorzystanie najlepszej dostępnej wiedzy i danych)
ambicja (wizja i zakres)
włączenie społeczne (udział społeczny i transparentność procesu)
wzmocnienie [Empowerment] (poparcie polityczne, koordynacja i zasoby)

Kilka krajów przodujących wskazuje drogę dla terminowych i wiarygodnych krajowych planów odbudowy, jednak ogólne postępy pozostają nierównomierne i wciąż niewystarczające, aby osiągnąć wiążące cele określone w przepisach. Wyniki te pojawiły się kilka dni po tym, jak 8. monitoring EAP przeprowadzony przez Europejską Agencję Środowiska potwierdził, że UE nadal nie realizuje celów w zakresie różnorodności biologicznej i ekosystemów, wskazując Nature Restoration Law (NRL) jako kluczowe narzędzie do odwrócenia negatywnej tendencji.

Liderzy pokazują, co jest możliwe

Kilka krajów pokazuje, jak może wyglądać dobre przygotowanie krajowych planów odbudowy. Czechy, Niemcy, Finlandia, Francja, Portugalia i Hiszpania wykazują większe wykorzystanie danych i wiedzy naukowej w swoich projektach. Portugalia wyróżnia się jako jedyny kraj traktujący swój krajowy program reform jako strategiczny plan krajowy obejmujący szeroki zakres ekosystemów, a nie jako wąskie działanie mające na celu zapewnienie zgodności z przepisami. Chorwacja i Niemcy również wykazują większe ambicje.

Francja i Niemcy wykazują się dobrymi praktykami w zakresie włączenia społecznego, a postępy w tym zakresie odnotowują również Finlandia, Irlandia, Hiszpania, Szwecja i Czechy. Przykłady te dowodzą, że krajowe plany odbudowy, które są oparte na naukowych podstawach, ambicji i różnorodności, są w zasięgu, jeśli rządy zdecydują się zainwestować w ich opracowanie.

Pomimo pozytywnej dynamiki wiele krajów nadal pozostaje w tyle i znajduje się na „niewystarczającym” lub „wczesnym” etapie przygotowywania krajowych planów odbudowy. Największymi słabościami są brak woli lub wzmocnienia politycznego i zasobów; wiele rządów nie przydzieliło jeszcze personelu, środków finansowych ani uprawnień niezbędnych do maksymalnego wykorzystania możliwości oferowanych przez to przełomowe prawo.

Polska potrzebuje przyśpieszenia

W Polsce proces przygotowania KPOZP koordynuje Ministerstwo Klimatu i Środowiska (MKiŚ), które współpracuje z resortami rolnictwa i infrastruktury wraz z podległymi nim instytucjami jak np. Wody Polskie czy Lasy Państwowe. Pozytywnie zostało ocenione zaangażowanie Instytutu Ochrony Środowiska – Państwowego Instytutu Badawczego oraz Międzynarodowej Unii Ochrony Środowiska (IUCN) jako instytucji wspierających naukowo przygotowanie KPOZP.

Raport wskazuje potrzebę usprawnienia procesu pod katem zaangażowania interesariuszy, np. organizacji społecznych, samorządów, lokalnych społeczności. Jak dotychczas nie przeprowadzono konsultacji społecznych do jakiejkolwiek części KPOZP. Usprawnienie jest również potrzebne w zakresie przejrzystości procesu, dostępu do informacji oraz zaangażowania interesariuszy.

W raporcie zaznaczono, że brakuje odpowiednich danych, aby stwierdzić, czy prace nad opracowaniem i konsultacjami w sprawie KPOZP przebiegają w tempie pozwalającym na dotrzymanie terminu wyznaczonego w przepisach, czyli 1 września 2026 r. Istnieje pilna potrzeba, aby dobrej jakości KPOZP, pozwalający na szybkie wdrażanie środków odbudowy, był dostępny w tym terminie.

Konieczne działania w przypadku odbudowy na dużą skalę

Analiza wykazała zestaw priorytetowych działań, które należy podjąć, aby przekształcić prawo w skuteczne i terminowe działania:

Niezbędne jest silniejsze zaangażowanie polityczne i wsparcie interesariuszy, które można osiągnąć poprzez priorytetowe traktowanie działań przynoszących największe korzyści ekologiczne, klimatyczne i społeczno-gospodarcze oraz jasne informowanie o konkretnych rezultatach tych działań, takich jak ochrona przeciwpowodziowa, zapobieganie pożarom i nowe możliwości zatrudnienia. Ma to kluczowe znaczenie dla skutecznego wdrożenia prawa o odbudowie zasobów przyrodniczych.
Należy wzmocnić świadomość społeczną i poparcie dla odbudowy przyrody poprzez ukierunkowaną komunikację i edukację na temat NRL oraz KPOZP, wyjaśniając konieczność odbudowy, jej korzyści oraz sposoby jej sprawiedliwego wdrożenia, przy użyciu ogólnodostępnych i przystępnych platform informacyjnych (media, warsztaty publiczne i platformy internetowe).
Środki odbudowy powinny zostać przyspieszone i zintensyfikowane przed przyjęciem KPOZP, zgodnie z pilną potrzebą osiągnięcia celów na 2030 r., koncentrując się na obszarach o największych korzyściach ekologicznych, klimatycznych i społeczno-gospodarczych.

Wsparcie i obserwacja ze strony Komisji Europejskiej będą miały kluczowe znaczenie dla osiągnięcia tych celów. Równolegle niezbędne będzie wzmocnienie potencjału i finansowania państw członkowskich, w tym zapewnienie dodatkowego i ukierunkowanego finansowania środków odbudowy w następnym budżecie UE. Ostatecznie jednak każde państwo członkowskie musi wykazać się zdolnościami przywódczymi i odpowiedzialnością, realizując wysokiej jakości krajowy program odbudowy zgodnie z harmonogramem.

Koalicja #RestoreNature, w skład której wchodzą Fundacja ClientEarth Prawnicy dla Ziemi, BirdLife Europe, EEB i WWF EU, mówi:

W całej Europie trwają już prace nad krajowymi planami renaturyzacji, a kilka krajów przodujących w tej dziedzinie pokazuje, co można osiągnąć. Pozostałe kraje muszą szybko nadrobić zaległości. Ostatnie debaty polityczne dotyczące ponownego otwarcia i zmiany prawa są tylko odwróceniem uwagi; prawdziwym sprawdzianem będzie to, czy rządy przedstawią ambitne, dobrze poparte argumentami i zasobami plany. Prawo o odbudowie zasobów przyrodniczych wytycza Europie jasną drogę wyjścia z kryzysu przyrodniczego w kierunku odporności, a połowiczne wdrożenie nie wchodzi w grę.

Uwagi:

Krajowe plany odbudowy zasobów przyrodniczych (KPOZP) są kluczowym instrumentem wdrażania prawa odbudowy zasobów przyrodniczych (Nature Restoration Law, NRL): każde państwo członkowskie musi przedłożyć projekt KPOZP do dnia 1 września 2026 r., a ostateczną wersję do września 2027 r., określając priorytety i środki odbudowy przyrody, kwestie finansowania i zarządzania do 2050 r.