Przełomowy wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w sprawie klimatu - komentuje dr hab. Marcin Stoczkiewicz

Europejski Trybunał Praw Człowieka w Strasburgu wydał dziś wyrok w sprawie szwajcarskich seniorek przeciwko Szwajcarii. Kobiety zaskarżyły swój kraj za nieskuteczne działania wobec zmiany klimatu, której skutki stanowią zagrożenie dla ich życia i zdrowia. Wygrały. 

Wyrok komentuje dr hab. Marcin Stoczkiewicz, dyrektor działu Ochrony Środowiska w ClientEarth:    

Znaczenie wyroku w sprawie szwajcarskich seniorek:

Są jeszcze sędziowie w Strasburgu! W czasach, gdy rządy wielu państw nie podejmują wystarczających wysiłków, by chronić klimat, Europejski Trybunał Praw Człowieka wyznaczył standard ochrony praw podstawowych wobec skutków zmian klimatu. 

Upraszczając, Trybunał strasburski orzekł dziś w sprawie  KlimaSeniorinnen przeciw Szwajcarii, że jeśli państwo nie wykonuje swoich obowiązków dotyczących ochrony klimatu, narusza prawa człowieka. W szczególności narusza gwarantowane przez art. 8 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, prawo do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego.  

Po orzeczeniach Sądu Najwyższego Niderlandów w sprawie Urgenda czy też Niemieckiego Federalnego Trybunału Konstytucyjnego w sprawie Neubauer, Trybunał w Strasburgu potwierdził, że państwa nie mogą ignorować swoich obowiązków dotyczących ograniczenia emisji gazów cieplarnianych, gdyż w ten sposób naruszają prawa podstawowe. 

Wyrok ten, z uwagi na ugruntowaną międzynarodową reputację ETPCz, będzie miał istotne znaczenie jako tzw. „niewiążący precedens” i będzie brany pod uwagę przy ocenie spraw klimatycznych nie tylko w Europie, ale także przed sądami pozaeuropejskimi, gdy podnoszone będą zarzuty naruszenia praw człowieka. 

Rola ClientEarth

Jako ClientEarth cieszymy się, że mogliśmy przedstawić opinię przyjaciela sądu (tzw. Amicus curiae) w tej sprawie, i że Trybunał zaakceptował sugerowane przez nas podejście. 

Znacznie wyroku dla Polski

Wyrok w sprawie w sprawie KlimaSeniorinnen przeciw Szwajcarii ma bardzo istotne znaczenie dla Polski. Co prawda, Polska nie była stroną tego postępowania, więc nie jest związana dzisiejszym wyrokiem wprost. Jednak, określony przez Trybunał pozytywny obowiązek ochrony praw człowieka przed skutkami zmian klimatu, wskazuje kryteria, które będą brane pod uwagę przez Trybunał przy rozstrzyganiu podobnych spraw w przyszłości. 

Trybunał może rozpatrywać m.in. czy konkretne państwo przyjęło harmonogram osiągnięcia neutralności klimatycznej, pośrednie cele redukcji dwutlenku węgla i czy są dowody, że te cele są realizowane. 

Pod tym względem nasz kraj wypada fatalnie. Pomimo przygotowania przez ClientEarth projektu ustawy o ochronie klimatu (2023-04-17-projekt-ustawy-o-ochronie-klimatu-1.pdf (clientearth.pl), kolejne polskie rządy ignorują swoje zobowiązania klimatyczne, a Polska jest jedynym państwem Unii Europejskiej, które nie tylko nie ma prawa klimatycznego, ale też nie zobowiązało się do osiągniecia neutralności klimatycznej do 2050 r. 

Dzisiejszy wyrok powinien także zostać wzięty pod uwagę przez sędziów rozstrzygających kilka podobnych spraw, które toczą się przed polskimi sądami. To tak zwane pozwy klimatyczne, czyli sprawy 4 osób, które uważają, że Polska nie robi wystarczająco wiele, by walczyć ze zmianami klimatu, które ich bezpośrednio dotykają (susze, pożary, powodzie). Fundacja ClientEarth Prawnicy dla Ziemi wraz z kancelarią GESSEL wspierają te osoby. Sprawy są w toku. 

Konsekwencje wyroku dla pozwanego państwa

Jest to wyrok Wielkiej Izby i jako taki jest ostateczny. Wszystkie państwa – strony EKPCz - zobowiązały się do wykonania ostatecznych wyroków Trybunału. Nad wykonaniem wyroków ETPCz czuwa Komitet Ministrów, w ramach Rady Europy. Państwa praworządne wykonują skierowane do niech wyroki ETPCz.

Oczywiście w innych sprawach w grę mogą również wchodzić odszkodowania. W sprawie szwajcarskich seniorek nie wnoszono o odszkodowanie, ale możliwe są kolejne sprawy oparte na tym samym standardzie o zasądzanie odszkodowań na rzecz osób indywidualnych.

Dwie pozostałe sprawy klimatyczne rozpatrywane dziś przez ETPCz

Kolejne dwie sprawy klimatyczne rozpoznawane dziś przez ETPCz Carême przeciwko Francji oraz Duarte Agostinho i inni przeciwko Portugalii i 32 innym zostały uznane jako niedopuszczalne z powodów formalnych. Zdaniem Trybunału, w sprawie Carême wnioskodawca nie mieszka już na terytorium Francji, więc nie może być uznany za ofiarę naruszenia przez Francję. W sprawie Duarte Agostinho i inni, niedopuszczalne, m.in. z powodu niewyczerpania środków krajowych. Warto dodać, że Trybunał nie rozpoznawał tych spraw co do istoty, więc znaczenie ma orzeczenie w sprawie szwajcarskich seniorek. 

Fot. Hadi / Wikimedia Commons