Poniżej przedstawiamy kluczowe założenia projektu ustawy o ochronie klimatu, który został opracowany przez zespół Fundacji ClientEarth. Zapraszamy do lektury.
1. Wiążący cel neutralności klimatycznej do roku 2050, ścieżka dojścia do tego celu i budżety emisyjne
Projekt ustawy zakłada, że Polska osiągnie neutralność klimatyczną na swoim terytorium do roku 2050, później zapewni utrzymanie neutralności oraz będzie dążyła do osiągnięcia ujemnych emisji. W tym celu opracowane zostaną krajowy oraz sektorowe budżety emisyjne, ustanawiające pułapy emisji gazów cieplarnianych dla każdego roku. Doprowadzą one do stopniowego uniezależnienia się Polski od sprowadzania paliw kopalnych i osiągniecia bezpieczeństwa energetycznego w oparciu o własne zasoby energetyczne.
2. Ochrona społeczeństwa przed zmianami klimatu (adaptacja) obowiązkiem rządu i samorządu
Ograniczeniom emisji, czyli łagodzeniu (mitygacji) zmian klimatu, muszą towarzyszyć odpowiednie działania adaptacyjne, czyli przystosowujące do negatywnych zmian, które już zachodzą lub są nieuchronne (np. lokalna retencja, eliminacja „betonozy” etc.). Projekt ustawy wymaga przygotowywania – na poziomie krajowym, wojewódzkim i lokalnym – planów adaptacji. Plany te zawierałyby obowiązkowo cele w zakresie ochrony przed zmianami klimatu, kierunki działań w zakresie ochrony, harmonogram i sposób finansowania zadań z nimi związanych, ocenę oddziaływania planu na środowisko oraz sposób monitoringu oraz sposobu wdrażania. Plany mogą ponadto zawierać m. in. ocenę instrumentów specjalnych, w tym ekonomicznych, do rozwiązywania problemów związanych ze zmianami klimatu, czy też szczegóły dotyczące kampanii informacyjnych w zakresie adaptacji.
3. Weryfikacja klimatyczna projektów inwestycyjnych oparta na zasadzie „nie czyń poważnej szkody”
Projekt ustanawia zasadę, zgodnie z którą działania służące adaptacji do zmian klimatu nie mogą przynosić poważnych szkód działaniom służącym redukcji emisji gazów cieplarnianych, a działania służące redukcji emisji gazów cieplarnianych (w tym w szczególności te służące osiągnięciu neutralności klimatycznej) nie mogą przynosić poważnych szkód działaniom służącym adaptacji do zmian klimatu. Projekt ustawy przewiduje przy tym poddanie działań, które mogą oddziaływać na osiągnięcie celu klimatycznego lub adaptację do zmian klimatu, tzw. weryfikacji klimatycznej. Polegałaby ona na ocenie ryzyka wyrządzenia poważnych szkód oraz wpływu na osiągnięcie celu klimatycznego lub adaptacji. Weryfikacji klimatycznej mogłaby przykładowo zostać poddana budowa portu lotniczego, zwolnienie podatkowe dla producentów kotłów grzewczych, dotacja Skarbu Państwa dla kopalni węgla kamiennego czy też wybetonowanie koryta Odry, a także powiązane z nimi działania legislacyjne i planistyczne.
4. Rada Ochrony Klimatu – niezależny organ ekspercki wspierający politykę klimatyczną państwa
Projekt ustawy zakłada utworzenie Rady Ochrony Klimatu (ROK) – niezależnego organu eksperckiego, którego zadaniem będzie inicjowanie, podejmowanie i wspieranie działań służących ochronie klimatu, w tym osiągnięcia celów klimatycznych. W przeciwieństwie do członków istniejącej już przy ministrze właściwym do spraw klimatu Państwowej Rady Ochrony Środowiska, powoływanych przez tego Ministra, członkowie ROK powoływani byliby większością 3/5 głosów (ponadpartyjny kompromis) w równej liczbie przez Sejm, Senat, Prezydenta oraz RPO. Do zadań Rady należałoby między innymi opiniowanie aktów prawnych, współpraca z organami administracji oraz organizacjami ekologicznymi, działalność edukacyjna i informacyjna, monitorowanie polityki klimatycznej, a także prognozowanie jej skutków. Za osiągnięcie celów klimatycznych, a także za przyjęcie krajowego budżetu emisyjnego, odpowiadałaby Rada Ministrów (a za przyjęcie budżetów sektorowych – odpowiedni jej członkowie).
5. Min. 1% PKB na osiągnięcie celu klimatycznego i ochronę społeczeństwa
Projekt przewiduje przeznaczanie wydatków w wysokości przynajmniej 1% PKB Polski (wartość aktualizowana co roku) na finansowanie zadań związanych z osiągnięciem celu klimatycznego oraz z adaptacją do zmian klimatu. Wydatki te dotyczą zarówno części budżetu państwa „klimat”, jak i działu „klimat” w innych częściach budżetu państwa.
6. Prawo do życia w bezpiecznym klimacie
Ustawa przyznaje każdemu prawo do życia w warunkach bezpiecznego klimatu. Prawo to obejmuje prawo do ochrony przed skutkami negatywnych zmian klimatycznych, a także prawo do domagania się od władz publicznych, osób fizycznych oraz prawnych wykonania ciążących na nich z mocy prawa obowiązków związanych z ochroną klimatu, a także zaniechania bezprawnego naruszenia lub zagrożenia naruszenia stanu klimatu.
Fot. Marcin Jozwiak/ Unsplash