Jak używać prawa, by chronić środowisko? Za nami trzecie spotkanie na temat dostępu do sądów w sprawach środowiskowych

16 maja 2019 r. Fundacja ClientEarth Prawnicy dla Ziemi zorganizowała trzecie z planowanych ośmiu spotkań, poświęconych dostępowi do wymiaru sprawiedliwości w sprawach z zakresu ochrony środowiska.

Spotkanie otworzyła prof. UJ Barbara Iwańska – kierownik Katedry Prawa Ochrony Środowiska UJ. Wskazała, że ochrona środowiska potrzegana jest również jako prawo społeczeństwa do włączania się do spraw środowiskowych. Takie uprawnienie obejmuje trzy gwarancje wynikające z Konwencji z Aarhus: dostęp do informacji o środowisku, udział społeczeństwa w procesach decyzyjnych oraz dostęp do wymiaru sprawiedliwości.

O międzynarodowym źródle dostępu do wymiaru sprawiedliwości, jakim jest Konwencja z Aarhus, mówiła dr Ilona Przybojewska z Katedry Prawa Ochrony Środowiska UJ. Wskazała również, iż naruszenia Konwencji w obszarze dostępu do sprawiedliwości stanowią istotną część zaleceń Komitetu ds. Przestrzegani Konwencji z Aarhus, a najczęściej naruszanym przepisem Konwencji jest art. 9 ust. 4 określający standardy procedur odwoławczych i sądowych (10% przypadków).

Dr Mariusz Baran z Uniwersytetu Jagiellońskiego przypomniał, iż dostęp do wymiaru sprawiedliwości w sprawach dotyczących środowiska jest nieodłączną częścią unijnego prawa ochrony środowiska i opiera się na podstawowych zasadach prawa UE zawartych w unijnych traktatach, Konwencji z Aarhus i prawodawstwie wtórnym zgodnie ze standardem ukształtowanym przez orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej. Podkreślił on rolę sędziów krajowych, przywołując sprawę C-240/09 Lesoochranárske zoskupenie I, w której Trybunał wskazuje, iż w celu zapewnienia skutecznej ochrony sądowej w dziedzinach objętych unijnym prawem ochrony środowiska sąd krajowy odpowiada za interpretację przepisów krajowych w sposób w jak najszerszym zakresie zgodny z celami określonymi w Konwencji z Aarhus.

Popołudniowe wystąpienia poświęcone zostały krajowym przepisom dotyczącym dostępu do procedur odwoławczych i sądowych w sprawach środowiskowych. Radca prawny dr Beáta Filipcová podzieliła się z uczestnikami swoimi doświadczeniami w obszarze dostępu do takich procedur. Podawane przez nią przykłady obejmowały zidentyfikowane cztery grupy barier, jakimi są: brak jakiegokolwiek postępowania; istnienie procedury, w której społeczeństwo (w tym organizacje) mogą wziąć udział, ale efektów nie można zaskarżyć do sądu; postępowania administracyjne, wyłączające udział organizacji oraz postępowania administracyjne, w którym społeczeństwo można wziąć udział, jednak istnieją faktyczne przeszkody uniemożliwiające mu dostęp.

Prawnicy z Fundacji Frank Bold – r.pr. Miłosz Jakubowski oraz Magdalena Ukowska wskazali na problemy związane z dostępem do wymiaru sprawiedliwości w sprawach środowiskowych, które ze względu na materię której dotyczą i częstotliwość występowania w praktyce uznali za istotne. Omówili problematykę zaskarżania decyzji dotyczących istotnej zmiany instalacji oraz zapewnienia udziału społeczeństwa w postępowaniu dotyczącym nieistotnej zmiany. Dodatkowo, opisując postępowania mające na cele zaskarżenie programów ochrony powietrza, wskazali na konserwatywną wykładnię pojęcia „naruszenia interesu prawnego”, która pozbawia społeczeństwo dostępu do wymiaru sprawiedliwości w tym obszarze. Zwrócili również uwagę na rządowy projekt z 19 marca 2019 roku zmieniający ustawę o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko oraz niektórych innych ustaw, który zawiera uregulowania stojące w sprzeczności z Konwencją z Aarhus oraz prawem UE.

Seminarium towarzyszyła dyskusja dotycząca m.in. instytucji rzecznika praw w zakresie środowiska, który jest ustanowiony np. w Austrii i na Węgrzech oraz zasadności jego powołania w Polsce. Przedstawiciele organizacji pozarządowych byli głównie zainteresowani tematem dostępu do informacji o środowisku oraz brakiem możliwości wnoszenia skarg dotyczących ochrony środowiska bezpośrednio do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej. Uczestnicy zastanawiali się również nad możliwością modyfikacji przez sądy interpretacji pojęcia „interesu prawnego” oraz „naruszenia interesu prawnego” w sprawach środowiskowych. Ostatnie wymiany poglądów dotyczyły zmieniającej się w społeczeństwie świadomości ekologicznej i pojawiającej się możliwości uznania prawa do czystego środowiska jako dobra osobistego i związanych z tym możliwości pojawienia się trudnych do rozstrzygnięcia sporów.

W trakcie seminarium zostały również wskazane założenia i cele projektu „Prawo na rzecz bardziej zielonej Europy” , jak również omówiony został komunikat Komisji w sprawie dostępu do wymiaru sprawiedliwości w dziedzinie ochrony środowiska (2017/C 275/01). Wszystkich zainteresowanych informacjami o projekcie oraz kolejnymi szkoleniami zapraszamy do kontaktu z Małgorzatą Kwiędacz-Palosz z Fundacji ClientEarth. Adres: mkwiedacz@clientearth.org.

Prezentacje ze spotkania w dniu 16.05.2019 r. dostępne są tutaj.