Czym jest bezpieczeństwo klimatyczne?

Bezpieczeństwo Polski to nie tylko niezwykle ważne kwestie armii i granic.  

To także odporność naszego kraju na fale upałów, zdolność pól do przetrwania suszy, siła rzek, które potrafią przyjąć gwałtowną wodę po powodzi błyskawicznej.  Również to, czy mamy wodę, żywność, energię i czy potrafimy zachować spokój w sytuacji kryzysu. 

Zielona polityka i bezpieczeństwo narodowe to zatem dwa filary tej samej odporności. 

Rozwiązania takie jak Zielona Tarcza Wschód, Krajowy Plan Odbudowy Przyrody czy przepisy chroniące klimat mogą wspierać Polskę, by ta była bezpieczna i odporna.  
To działania, które mogą chronić nas wszystkich.  

Dlatego jako ClientEarth Prawnicy dla Ziemi przygotowaliśmy propozycję prawa o bezpieczeństwie klimatycznym.  

Główne założenia prawa o bezpieczeństwie klimatycznym

  1. Bezpieczeństwo klimatyczne jest elementem bezpieczeństwa narodowego 

    Stabilne prawo klimatyczne to fundament skutecznego zapobiegania najbardziej ekstremalnym skutkom kryzysu klimatycznego, a także podstawa efektywnego reagowania kryzysowego (np. na susze czy powodzie) oraz ograniczania ich kosztów społecznych i gospodarczych.

  2. Bezpieczeństwo klimatyczna zasługuje na niezależny urząd

    Rzecznika Bezpieczeństwa Klimatycznego - strażnika interesu obywateli wobec zagrożeń klimatycznych.

  3. Na bezpieczeństwo klimatyczne Polska powinna przeznaczać min. 1% PKB 

    Bezpieczeństwie klimatyczne bezpośrednio przekłada się na bezpieczeństwo żywnościowe .

  4. Bezpieczeństwo klimatyczne jest prawem człowieka

    Polska jest dziś dobrym miejscem do życia, ale musimy zadbać, żeby tak pozostało też w przyszłości.

Dlaczego mówimy o bezpieczeństwie klimatycznym?

Bezpieczeństwo klimatyczne jest elementem bezpieczeństwa narodowego oraz systemu odporności państwa. W obliczu zagrożenia wojną rośnie społeczna świadomość i gotowość obywateli do akceptacji zwiększonych wydatków na obronność. Przeznaczanie blisko 5% PKB na ten cel wyróżnia Polskę na tle zarówno państw Unii Europejskiej i całego NATO.   

Nie powinniśmy zapominać przy tym, że żyjemy w cieniu innego wielkiego zagrożenia, które już dziś:  

  • niszczy nasz indywidulany i krajowy dobrobyt,  

  • zagraża polskiej niezależności żywnościowej, 

  • stanowi poważne niebezpieczeństwo dla życia i zdrowia polskich obywateli,  

Tym zagrożeniem są przyspieszające zmiany klimatyczne. Dziś Polska na działania związane z nimi przeznacza około 0.2% PKB. Niestety sposób zarządzania tymi środkami:  

  • nie jest strategicznie skoordynowany – resorty i samorządy działają w rozproszeniu, bez wspólnej polityki, 

  • nie podlega rzeczywistej ocenie skuteczności – nie mierzy się efektów finansowanych działań, 

  • nie buduje trwałej odporności – środki trafiają głównie na doraźne reagowanie po katastrofach, a nie na zapobieganie im.  
     

W efekcie: 
→ Koszty interwencji rosną z każdym rokiem,  
→ Obywatele pozostają bez realnej ochrony,  
→ Państwo naraża się na rosnące wydatki i ryzyko utraty społecznego zaufania.  

W obliczu rosnącego zagrożenia niezbędne jest podjęcie pilnych działań na poziomie polityki centralnej, regionalnej i lokalnej, by zapewnić, że angażowane dziś środki mogą skutecznie chronić obywatelki i obywatelki przed niszczycielskimi konsekwencjami kryzysu klimatycznego.   

Prawo o bezpieczeństwie klimatycznym 

Cele Prawa o Bezpieczeństwie Klimatycznym (czyli ustawy ramowej, będącej zbiorem zmian ustawowych, dotyczących głównie ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. „Prawo ochrony środowiska”.): 

  1. Wzmocnienie odporności państwa na kryzysy klimatyczne, 

  2. Lepsza ochrona życia, zdrowia i majątku obywateli, 

  3. Stabilizacja wydatków publicznych w długim okresie  

Rekomendacje:  
  • Zdefiniowanie bezpieczeństwa klimatycznego jako integralnej części bezpieczeństwa narodowego.

  • Przyjęcie ustawowej zasady wydawania 1% PKB na bezpieczeństwo klimatyczne. Bez wdrożenia systemowych zmian będziemy zmuszeni przeznaczać jeszcze większe środki w reakcji na eskalujące skutki kryzysu klimatycznego. Uregulowanie i racjonalizacja mechanizmów finansowania pozwolą nie tylko zwiększyć efektywność działań, ale w dłuższej perspektywie również ograniczyć koszty. 

  • Wprowadzenie systemowej adaptacji do zmiany klimatupoprzez stworzenie hierarchicznego systemu planów adaptacyjnych: nie tylko miejskich, ale też powiatowych, wojewódzkich oraz krajowych. Te plany muszą być spójne, wzajemnie powiązane i dobrze finansowane. 

  • Powołanie niezależnego Rzecznika Bezpieczeństwa Klimatycznego, mającego kompetencje m.in. w poniższych obszarach:  

18l. 1. Przy wykonywaniu zadań w zakresie polityki bezpieczeństwa klimatycznego Radę Ministrów wspiera Rzecznik Bezpieczeństwa Klimatycznego. 

2. Do zadań Rzecznika Bezpieczeństwa Klimatycznego należy w szczególności: 

1) przeciwdziałanie dezinformacji klimatycznej, w tym inicjowanie i organizowanie działalności edukacyjnej i informacyjnej w zakresie związanym z ochroną klimatu, w szczególności udzielanie wyjaśnień, opracowywanie materiałów informacyjnych i szkoleniowych oraz prowadzenie szkoleń dotyczących ochrony klimatu; 

2) opiniowanie aktów prawnych i dokumentów dotyczących ochrony klimatu lub mogących mieć znaczenie dla ochrony klimatu; 

3) współpraca z organami administracji publicznej w zakresie związanym z ochroną klimatu; 

4) współpraca z organizacjami ekologicznymi w rozumieniu przepisów o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko; 

5) monitorowanie działań w zakresie polityki klimatycznej, a także przygotowywanie analiz, przeglądów i ocen jej funkcjonowania; 

6) prognozowanie skutków realizacji polityki klimatycznej; 

7) podejmowanie innych działań określonych w przepisach prawa. 

3. Przy wykonywaniu zadań, o których mowa w ust. 2, Rzecznik Bezpieczeństwa Klimatycznego współpracuje z Kancelarią Prezesa Rady Ministrów oraz Instytutem Ochrony Środowiska. 

Art. 2. 1.Minister właściwy do spraw klimatu, w terminie 30 dni od dnia wejścia w życie tego przepisu, powołuje Rzecznika Bezpieczeństwa Klimatycznego, w randze sekretarza stanu, zwanego dalej „rzecznikiem”. 

2. Wynagrodzenie rzecznika jest płatne z części budżetu państwa, której dysponentem jest minister właściwy do spraw klimatu. 

3. Powołując rzecznika minister właściwy do spraw klimatu określi szczegółowy zakres jego zadań oraz terminy ich realizacji, z uwzględnieniem przepisu art. 8l ustawy zmienianej w art. 1 niniejszej ustawy. 

4. Rzecznik jest obowiązany do realizacji zadań mających na celu prawidłowe i terminowe utworzenie Rady Bezpieczeństwa Klimatycznego, będącej organem niezależnym od innych organów państwowych, którego celem jest inicjowanie, prowadzenie i wspieranie działań służących ochronie klimatu 

  • Powołanie Niezależnej Rady Bezpieczeństwa Klimatycznego. Potrzebujemy eksperckiego, apolitycznego organu, które będzie monitorować działania podejmowane w zakresie adaptacji do zmian klimatu i prewencji zagrożeń klimatycznych, oceniać i wspierać realizację polityki klimatycznej – na wzór funkcjonujących już tego typu rad we Francji, Niemczech, Danii czy Wielkiej Brytanii, a także poza Europą – np. w Nowej Zelandii. Mogłaby ona zastąpić rozproszone w różnych miejscach, podobne organy i scalić i skonkretyzować działania podejmowane m.in. przez: Radę Ochrony Środowiska czy Państwową Radę Ochrony Przyrody.  Celem Rady jest scalanie i intensyfikowanie działań na rzecz klimatu – korzystając przy tym ze sprawdzonych rozwiązań ze świata.  

Art. 3. 1.Radę Bezpieczeństwa Klimatycznego powołuje się w terminie 12 miesięcy od dnia wejścia w życie niniejszej ustawy. 

  • 2. Zasady tworzenia oraz funkcjonowania Rady Bezpieczeństwa Klimatycznego określa odrębna ustawa.

  • walka z dezinformacją klimatyczną 

  • odpowiedzialność za wdrażanie lepszych przepisów z zakresu ochrony klimatu (vide pełnomocnik rządu ds. czystego powietrza, za rządów PiS) 

  • reprezentowanie interesu obywateli w zakresie bezpieczeństwa klimatycznego oraz inicjowanie systemowych rozwiązań zwiększających odporność państwa 

  • występowanie do urzędów z wnioskami lub pytaniami

  • wnioskowanie o zmiany prawa, 

  • Prowadzenie dialogu społecznego z obywatelami i organizacjami pozarządowymi w celu poprawy przepisów dot. bezpieczeństwa klimatycznego.  

 W obliczu wielu niepokojów społecznych, to na politykach spoczywa odpowiedzialność za odpowiadanie na najpilniejsze potrzeby obywateli. Nie sposób jednak na dłuższą metę ignorować kwestii bezpieczeństwa klimatycznego. Postępujące susze, ekstremalne zjawiska pogodowe, zniszczenia infrastruktury i wzrost cen żywności – wszystkie te zjawiska powracać będą na wielką skalę.   

Prawo o Bezpieczeństwie Klimatycznym ma za zadanie przynieść fundamentalną zmianę podejścia do zmiany klimatu, którą niestety coraz bardziej widać także w Polsce, i ustanowienie solidnych ram legislacyjnych, które umożliwią skuteczne działania na rzecz ochrony klimatu w Polsce, a tym samym – nas wszystkich. 
Dodatkowe informacje 

Koszty zmiany klimatu w Polsce.  

Najważniejsze dane z raportu ClientEarth i Instytutu Reform:  

  • 124 mld zł rocznie – tyle może kosztować Polskę zmiana klimatu w 2050 r., jeśli nie przyspieszymy działań.  

  • 13 mld zł kosztowała powódź z września 2024 r. – jej intensywność była dwukrotnie bardziej prawdopodobna przez zmiany klimatu. 

  • 0,2% PKB – tyle Polska przeznacza dziś na ochronę klimatu, czyli wielokrotnie mniej niż wydaje na subsydia dla paliw kopalnych (ponad 50 mld zł rocznie). 

  • Tylko 7% strat klimatycznych w Polsce jest ubezpieczonych – pozostałe koszty ponosi państwo, mieszkańcy, przedsiębiorstwa i samorządy.

Zapoznaj się z pełną treścią raportu tutaj