Czy organizacje ekologiczne zmieniły zdanie w sprawie ochrony Puszczy Białowieskiej? – Q&A

Najpoważniejsza od dziesięcioleci susza zwiększa ryzyko pożarów lasów w całym kraju. Dotyczy to również Puszczy Białowieskiej. Organizacje zrzeszone w Koalicji Kocham Puszczę zaapelowały do Ministra Środowiska o podjęcie pilnych działań, które zabezpieczą Puszczę i jej mieszkańców przed ogniem. Część mediów błędnie zinterpretowała to jako apel o powrót do intensywnej wycinki w Puszczy.

Organizacje pozarządowe zaangażowane w ochronę Puszczy Białowieskiej od pięciu lat konsekwentnie powtarzają: wycinka w latach 2016 – 2018 była szkodliwa dla przyrody i niezgodna z polskim i unijnym prawem, ale usuwanie pojedynczych drzew zagrażających bezpieczeństwu w świetle obowiązujących przepisów jest i zawsze było dopuszczalne. W związku z pojawiającymi się w mediach i wypowiedziach polityków błędnymi interpretacjami postulatów Koalicji Kocham Puszczę, przypominamy fakty dotyczące Puszczy Białowieskiej i nasze stanowisko dotyczące jej ochrony.

O co chodzi w sporze o Puszczę Białowieską?

Puszcza Białowieska to polsko – białoruski kompleks leśny o wyjątkowych walorach przyrodniczych. Cała polska część Puszczy ma status obszaru Natura 2000. 17% powierzchni polskiej Puszczy objęta jest ochroną jako park narodowy, jednak większością tego kompleksu leśnego zarządzają Lasy Państwowe.

W marcu 2016 roku ówczesny minister środowiska Jan Szyszko podpisał aneks do planu urządzenia lasu dla nadleśnictwa Białowieża. Umożliwiło to znaczne zwiększenie pozyskania drewna z Puszczy Białowieskiej. Następnie zezwolono na prowadzenie wycinki w drzewostanach ponad stuletnich, gdzie – zgodnie z obowiązującym planem zadań ochronnych dla obszaru Natura 2000 Puszcza Białowieska – nie powinno się prowadzić gospodarki leśnej. Decyzje te były motywowane trwającą gradacją kornika drukarza.

Przyrodnicze organizacje pozarządowe dostrzegły w tych decyzjach poważne zagrożenie dla Puszczy Białowieskiej. W odpowiedzi na to zagrożenie organizacje ClientEarth Prawnicy dla Ziemi, Greenpeace, Greenmind, WWF, Dzika Polska i Pracownia na Rzecz Wszystkich Istot stworzyły Koalicję Kocham Puszczę. Działania Koalicji służyły wyłącznie ochronie Puszczy Białowieskiej przed wycinką i nie miały związku z afiliacją polityczną ówczesnych władz. Koalicja, podobnie jak liczni naukowcy i instytucje naukowe w Polsce i zagranicą, wskazywała, że kornik drukarz jest naturalnym i kluczowym elementem ekosystemu puszczańskiego, tak samo jak znaczne ilości martwego drewna, a intensywna wycinka stanowi poważne zagrożenie dla wyjątkowych wartości przyrodniczych Puszczy. Koalicja zdecydowanie sprzeciwiała się planom wycinek i wskazywała, że decyzja ministra Jana Szyszki jest szkodliwa oraz niezgodna z polskim i europejskim prawem.

Czy Koalicja Kocham Puszczę zmieniła zdanie w sprawie wycinki w Puszczy Białowieskiej?

Nie. Koalicja podtrzymuje swoje negatywne stanowisko w odniesieniu do wycinki prowadzonej w Puszczy Białowieskiej w latach 2016-2018. Koalicja sprzeciwia się również planom zwiększenia pozyskania drewna w Puszczy w przyszłości.

Czy Koalicja Kocham Puszczę apeluje o wznowienie działań, przeciwko którym protestowała?

Nie. W latach 2016 – 2018 prowadzono wycinkę w celu zwalczania gradacji kornika drukarza. Wycinano wówczas i wywożono ogromne ilości drzew na rozległych fragmentach Puszczy. Tymczasem obecnie Koalicja Kocham Puszczę apeluje o obalenie nielicznych, starannie wybranych drzew w bezpośrednim sąsiedztwie linii energetycznych, których samoistny upadek mógłby uszkodzić instalacje i spowodować pożar. Intensywna wycinka z lat 2016 – 2018 i usuwanie drzew zagrażających bezpieczeństwu to skrajnie odmienne działania, których porównywanie jest nieuzasadnione. Organizacje pozarządowe niejednokrotnie wskazywały, że prowadzenie punktowych cięć ze względów bezpieczeństwa przy zachowaniu odpowiednich procedur jest uzasadnione i zgodne z polskim i unijnym prawem.

Czy w Puszczy Białowieskiej można wycinać drzewa zagrażające bezpieczeństwu?

Tak. Cięcia ze względów bezpieczeństwa, czyli w przypadku, gdy dane drzewo może się przewrócić na drogę lub linię energetyczną, są dopuszczalne. Jednakże – co podkreśla UNESCO – cięcia musi poprzedzać rygorystyczna ocena ryzyka i nie mogą one przybrać formy intensywnego wyrębu i wywozu drewna z lasu. Drzewa zagrażające bezpieczeństwu powinny być obalane i pozostawiane w lesie do naturalnego rozkładu. Działania te muszą być jednak proporcjonalne do zagrożenia, co podkreślali wielokrotnie przedstawiciele Koalicji Kocham Puszczę.

Co oznacza wyrok Trybunału Sprawiedliwości UE w sprawie Puszczy Białowieskiej z 2018 roku?

W kwietniu 2018 r. Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej wydał wyrok, w którym stwierdził, że wycinka narusza prawo Unii Europejskiej, ponieważ została rozpoczęta bez dochowania odpowiednich procedur i stanowi zagrożenie dla zamieszkujących Puszczę zwierząt i chronionych prawem unijnym siedlisk przyrodniczych. Trybunał zobowiązał polski rząd do zakończenia wycinki i wycofania z obiegu prawnego dokumentów, które do niej doprowadziły. Wyrok Trybunału nie oznacza, że nie można prowadzić punktowych i starannie zaplanowanych cięć ze względów bezpieczeństwa.

Jaka jest rola UNESCO w ochronie Puszczy Białowieskiej?

UNESCO to organizacja wyspecjalizowana ONZ, której podstawowym celem jest wspieranie współpracy międzynarodowej w dziedzinie kultury, sztuki i nauki. Puszcza Białowieska wpisana jest na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO, na której znajdują się obiekty o wyjątkowym znaczeniu dla całej ludzkości. Jest to duże wyróżnienie i świadectwo szczególnej wartości Puszczy Białowieskiej. Wynikają z tego jednak konkretne zobowiązania, między innymi obowiązek stworzenia Zintegrowanego Planu Zarządzania Obiektem Światowego Dziedzictwa oraz planu zabezpieczenia przeciwpożarowego, o czym UNESCO kilkukrotnie przypominała stronie polskiej. Niestety, dokumenty te do dziś nie powstały. Jest to istotny problem, ponieważ zgodnie z wytycznymi UNESCO to Zintegrowany Plan Zarządzania Obiektem Światowego Dziedzictwa powinien stanowić podstawę do opracowywania wszelkich dokumentów planistycznych dla Puszczy, w tym planów urządzenia lasu.

Czy Puszcza Białowieska jest zagrożona pożarami bardziej niż inne lasy w Polsce?

Nie. Obecnie wysokie zagrożenie pożarowe dotyczy nie tylko Puszczy Białowieskiej, ale wszystkich lasów w Polsce i wynika nie z obecności martwego drewna, tylko z suszy. Jednocześnie zagrożenie pożarowe w Puszczy – lesie o charakterze naturalnym z dużym udziałem drzew liściastych – jest mniejsze niż w wielu lasach gospodarczych. Również duże nagromadzenie martwych świerków nie zwiększa samo w sobie ryzyka pożarowego.

Niestety, czynny system rowów melioracyjnych odprowadzających wodę z Puszczy i obecność napowietrznych linii energetycznych, które mogą zostać zerwane przez upadające drzewa, zwiększają ryzyko wystąpienia pożaru. Zagrożenie pożarowe stwarzają także powierzchnie trawiaste, które pojawiły się głównie na zrębach powstałych w wyniku nielegalnej wycinki w 2017 roku. Ryzyko pożaru zwiększa niepodejmowanie przez Lasy Państwowe wystarczających działań w kierunku obalania martwych drzew bezpośrednio zagrażających liniom energetycznym.

Jakie działania należy podjąć, aby chronić Puszczę Białowieską przed pożarami?

1. Zakończyć pracę nad “Planem przeciwpożarowego zabezpieczenia i gaszenia pożarów lasu dla polskiej części Transgranicznego Obiektu Światowego Dziedzictwa Białowieża Forest” i przystąpić do jego wdrażania;
2. Zamienić, przy zachowaniu odpowiednich procedur, napowietrzne linie energetyczne na podziemne, a do tego czasu systematycznie obalać drzewa, które w razie upadku zagrażają przerwaniem instalacji,
3. Opracować program retencji wody w Puszczy, wymagany przez obowiązujący Plan Zadań Ochronnych Natura 2000;
4. Zablokować rowy odwadniające obszar Puszczy;
5. Przywrócić odpowiedni stan istniejącym obiektom retencjonującym wodę;
6. Doposażyć jednostki strażu pożarnej w rejonie Puszczy.

Dlaczego dla Puszczy Białowieskiej nie wdrożono kompleksowego planu ochrony przeciwpożarowej?

Konieczność opracowania planu przeciwpożarowego zabezpieczenia Puszczy wynika z wymogów UNESCO. W 2019 roku Ministerstwo Środowiska przystąpiło do prac nad planem. Brali w nich udział również przedstawiciele Koalicji Kocham Puszczę. W grudniu 2019 r. Koalicja przedstawiła wstępne rekomendacje do planu. Niestety, pomimo aktywnego udziału w procesie tworzenia planu przedstawiciele Koalicji do dnia dzisiejszego nie otrzymali projektu tego dokumentu do wglądu i konsultacji.

Czy Koalicja Kocham Puszczę nakłaniała Komitet UNESCO do ograniczenia liczby dróg przeciwpożarowych w Puszczy i zakazania usuwania suchych świerków przy liniach energetycznych?

Nie. Jest to informacja nieprawdziwa. Na spotkaniach Komitetu UNESCO w Krakowie 2017 r. oraz w Azerbejdżanie w 2019 r. prezentowaliśmy prawne aspekty bieżącej sytuacji w Puszczy, jednak nigdy nie podejmowaliśmy tematyki dróg przeciwpożarowych oraz braku możliwości wycinania suchych świerków przy liniach energetycznych. Jednocześnie konsekwentnie wskazywaliśmy, że “(…) wszelkie działania w Puszczy Białowieskiej muszą stawiać na pierwszym miejscu ochronę przyrody. Jedynym wyjątkiem jest sytuacja, w której bezpieczeństwo ludzi może być zagrożone.” 

Podkreślaliśmy, że argument o bezpieczeństwie publicznym był wielokrotnie nadużywany dla usprawiedliwienia wycinki w latach 2016 – 2018. Pretekst ten wykorzystano by intensywnie pozyskiwać drewno w miejscach, które ze względu na ich szczególną wartość przyrodniczą są zgodnie z prawem wyłączone z aktywnych działań gospodarki leśnej. Doprowadziło to do dewastacji wielu wartościowych fragmentów Puszczy. Dlatego w listopadzie 2017 r. Trybunał Sprawiedliwości UE podjął również tematykę bezpieczeństwa publicznego i w swoim postanowieniu doprecyzował to pojęcie. TSUE wskazał, że w drodze wyjątku i po przeprowadzeniu stosownej oceny oddziaływania takich działań na przyrodę Puszczy można wycinać drzewa w sąsiedztwie dróg oraz innej ważnej infrastruktury.

Z tego względu sprzeciwialiśmy się i nadal sprzeciwiamy intensywnej wycince w Puszczy Białowieskiej motywowanej zagrożeniem pożarowym. Apelujemy tylko o obalenie nielicznych, starannie wybranych drzew w bezpośrednim sąsiedztwie linii energetycznych, których samoistny upadek mógłby uszkodzić instalacje i spowodować pożar. To dwie różne kwestie i przedstawianie ich w sposób sugerujący, że zmieniliśmy zdanie, jest całkowicie nieuzasadnione.